Nobel ödülü kurucusu Alfred Bernhard Nobel : 21 Ekim 1833, Stokholm doğumu – 10 Aralık 1896, San Remo ölümü), İsveçli bilim adamı kimyager ve mühendis alanında çalışmalarda bulunmuştur. dinamitin mucidi olarak biliniz. Vasiyetiyle Nobel Ödülleri’ni başlatmıştır.
Nobel Ödülü ilk kez, 27 Kasım 1895 tarihli ve 30 Aralık 1896 tarihinde Stockholm’de açıklanan Alfred Bernhard Nobel vasiyetnamesiyle onun tarafından kurulan derneğin verdiği, insanlığa hizmet edenleri ödüllendirmek amacını dünya çapında taşıyan prestijli bir ödüldür. İlk Nobel Ödülleri 1901 tarihinde verilmeye başlanmıştır.
Nobel Ödülü Tarihçesi
Nobel Ödülleri, (İsveççe: Nobelpriset, Norveççe: Nobelprisen) İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, İsveç Akademisi, Karolinska Enstitüsü ve Norveç Nobel Komitesi tarafından kişiler veya kuruluşlara fizik, kimya, edebiyat, barış ve Fizyoloji veya Tıp alanlarındaki olağanüstü çalışmalara verilmektedir.
1895 yılındaki Alfred Nobel’in vasiyeti doğrultusunda, 1896 yılından bu yana Nobel Vakfı tarafından organizasyon yönetilmekte ve yürütülmektedir.
Ekonomi dalında verilen bir başka ödül ise 1968 yılında Sveriges Riksbank ile Merkez bankasının İsveç ekonomisine yapmış olduğu başarılı katkılar nedeniyle verilmeye başlanmıştır.
Her yıl Her ödül belirlenmiş ayrı bir komite tarafından verilir; İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi fizik, kimya, ekonomi alanındaki ödülleri, Karolinska Enstitüsü Fizyoloji veya Tıp alanındaki ödülleri ve Norveç Nobel Komitesi edebiyat alanındaki ödülleri vermektedir. N
Norveç Parlamentosunca İsveç Akademisinden seçilen beş kişilik bir kurul ise barış alanındaki ödülleri yönetir ve seçilen ödülleri verir.
Nobel Ödülleri
Ödül almayı hak eden kişi veya kurum bir madalya, bir diploma ve yıllar içinde değişen ve o yıl için açıklanan miktarda para ödülü almaktadır. 1901 yılında Nobel Ödülünü ilk alanlara 150,782 SEK verildi. Bu ödül Aralık 2007 yılındaki 7,731,004 SEK’e eşitti. 10 Aralık 2008 tarihinde Stockholm’de yapılan Nobel’in ölüm yıldönümü törenlerinde, ödülü kazananlara 10,000,000 SEK para ödülü ile ödüllendirilmiştir.
2011 yılı itibariyle, 20 kuruluş ve 69 ekonomi alanında ödül kazananlar da başra olmak üzere toplam 826 kişi ve kuruluşa ödül verilmiştir.
Tarihte Dört Nobel ödülü sahibine, Nobel Ödülünü alması amacıyla kendi hükümetleri tarafından izin verilmedi. Almanya Adolf Hitler hükümeti, Richard Kuhn (kimya, 1938), Adolf Butenandt (kimya, 1939) ve Gerhard Domagk (Fizyololji veya Tıp, 1939)’ın ödüllerini almasına izin vermedi. Sovyetler Birliği’nin baskısı doğrultusunda Boris Pasternak (edebiyat, 1958) ödülü reddetti.
Ayrıca Nobel Ödülü almaya hak kazanan Jean-Paul Sartre (edebiyat, 1964) ve Lê ??c Th? (Barış, 1973) ödüllerini almayı rededdiler. Bunlardan Sartre hayatı boyunca tüm resmi ödülleri kabul etmemiş ve geri çevirmiş bir edebiyatçıydı. Lê ??c Th? ise o yıllarda Vietnam’ın içinde bulunduğu durum nedeniyle ödülü almamıştır.
Uluslararası Kızıl Haç Komitesi kurulduğu günden, bugüne kadar Nobel Barış Ödülünü altı defa almaya hak kazanmış en birinci kurum olarak göze çarpıyor. 826 Nobel ödülü kazanandan, 43’ü kadındır;
Marie Curie 1903 yılında fizik alanında ilk Nobel Ödülünü kazanan kadın olmuştur. Curie ayrıca 1911 yılında Nobel kimya ödülünü almaya da hak kazanmıştır ender kadınlardan biridir.
Nobel Ödülü dış nedenler, aday olmamasına bağlı olarak verilmediği yıllardaki para ödülleri, ödülü vermeye yetkili temsilciliklerin fonlarına iade edilmektedir. 1940 ve 1942 yılları arasında II. Dünya Savaşı nedeniyle Nobel Ödülleri verilememiş ve onun dışında düzenli olarak bu ödüller verilmektedir.
Türkiye’ye ilk Nobel ödülü
Türkiye’ye ilk Nobel ödülünü 2006 yılında Orhan Pamuk edebiyat dalında getirmişti. Ülkemizden Nobel Ödülü’nü kazanan ikinci isim ise Prof.Dr. Aziz Sancar kimya alanında yaptığı çalışmalar ile hak kazandı.
Edebiyatçı Yaşar Kemal Nobel Ödülüne aday gösterildiği ve kazanacağı beklendiği halde ancak ödülü bir türlü alamadı. Türkiye’den Nobel Edebiyat Ödülü’ne aday gösterilip ödülü alamayan diğer iki isim ise Leyla Erbil ve İlhan Berk olmuştu.
